مقدمه :

موی سر و بدن ساختاری شبیه به یکدیگر در ساقه های خود دارند اما یک سری تفاوت ها که منشا آن در فولیکول مو نهفته است موجب ایجاد تفاوت در میزان رشد آنها شده است. در این مقاله از رژآرایش به معرفی بخش های ساختار مو از جمله تشریح ساقه و ریشه خواهیم پرداخت. در ادامه با اشاره به چرخه رشد و ریزش طبیعی مو، به علت شایع ریزش موی طبیعی انسان پی خواهیم برد.

آناتومی و ساختار موی بدن و سر انسان

نقش انکار ناپذیر مو در حفظ زیبایی و جوانی موجب شده تا توجهات زیادی در درمان کچلی و افزایش و رشد آن به وجود آید. همین موضوع زمینه را برای گسترش امکانات درمانی و محصولات مراقبتی را فراهم کرده است. امروز شناختن ساختار مو برای جلوگیری از ریزش و کم حجمی مو حائز اهمیت است. در این مقاله سعی شده تا با معرفی تمام بخش های مو، زمینه شناختن بهتر آن را فراهم کنیم و با ذکر عوامل مضر برای مو از صدمات وارد بر آن بکاهیم. همچنین خوراکی ها و ویتامین های مفید برای رشد و نمو مو را معرفی میکنیم و منابع ارزشمند هر کدام را برای شما شرح میدهیم

نقش مو در سلامتی و کارکرد بدن

رویش موها در بدن فقط برای ایجاد زیبایی نیست بلکه توانایی بهبود عملکرد بدن را نیز دارد. به عنوان مثال به مانند یک ضدآفتاب طبیعی از بدن در برابر اشعه های خورشید محافظت میکند. مو یک لایه مراقبتی و ایمن را بر روی پوست ایجاد میکنه تا اثر این صدمات را به حداقل برساند. ابرو و مژه ها نیز یک نگهبان همیشگی برای چشمهایمان هستند زیرا آنها از چشم ها در برابر نور زیاد، گردو غبار عرق و کثیفی مراقبت میکنند. حتی موهای بینی و گوش از ورود میکروب های محیط اطراف به درون بدن نیز جلوگیری میکنند.تنظیم دمای بدن از جمله وظایف مو است چرا که موها در هنگام سرما بالا می‌آیند و هوای گرم شده توسط بدن را نزدیک بدن نگه میدارند.

ساختمان مو چند بخش است ؟

مو به عنوان عضوی ظریف از دو بخش ساقه و ریشه تشکیل شده است که هر دوی آنها نیز به بخش هایی تقسیم میشوند. ساقه قسمت قابل مشاهده ی مو هستند که از پوست خارج میشوند. ریشه ی مو به عنوان منبع تغذیه ی آن در پوست جای گرفته است و تا لایه های زیرین پوست نیز گسترش میابد.

ساختمان ساقه ی مو

ساختمان مو از سه بخش اصلی که شامل کوتیکل، کورتکس و مدولا است تشکیل شده. برای حفظ زیبایی و لطافت موها، اطلاع از نحوه عملکرد هر کدام از این سه بخش حائز اهمیت است. مراقبت از مو فقط به تقویت ریشه آن خلاصه نمیشود بلکه توجه به ساقه ی مو در جلوگیری از موخوره و خشکی و شکنندکی کمک میکند.

کوتیکل :

کوتیکول از سلول های شاخی شکلی تشکیل شده است تا از لایه های حساس درونی خود، یعنی کورتکس و مدولا مراقبت کند. رنگدانه های موجود در مو مربوط به این قسمت از ساقه ی مو است. مراقبت از کوتیکل در حفظ شادابی و لطافت مو موثر است. صدمات ناشی از استفاده مکرر سشوار، نورخورشید و مواد شیمیایی میتواند کوتیکل را ضعیف کند. که در نهایت با تخریب کوتیکل، رطوبت مو خارج شده و لطافت و نرمی خود را از دست میدهد.

کورتکس :

قشر ساقه مو، یا کورتکس بین کوتیکول و مدولا قرار دارد و بخاطر رشته های بلند کراتین شده لایه ضخیمی تشکیل داده که حاوی رنگدانه های زیادی بوده و به مو رنگ میدهد. رنگدانه اصلی در کورتکس ملانین است که در پوست نیز یافت میشود. است .ملانین توسط سلول های تخصصی ملانوسیت تولید میشود که مسئول رنگدانه های مو است .ملانوسیت ها در نزدیکی پیاز مو قرار دارند که رنگدانه های خود را به کراتینوسیت های ساقه ی موی در حال رشد تزریق میکنند بنابراین رنگ در طول چرخه ی مو از پیدایش تا انتها که مو میریزد باقی میماند.سلامت لایه قشر مو در گرو یکپارچگی کوتیکول است که این وظیفه محافظت را به خوبی انجام میدهد.

مدولا :

مدولا داخلی ترین لایه ساقه مو است. این لایه ی تقریبا نامرئی، نرم ترین و شکننده ترین لایه ی مو است که به عنوان مغز مو شناخته میشود.مدولا برای موهای فر و مجعد در مقایسه با موهای نرم و لخت ظاهری متفاوت دارد. این تفاوت ظاهری به شکل بریده و شکسته دیده میشود. در موهای لخت به علت سطح بیشتری از کراتین، کمتر دچار شکستگی در لایه ی مدولا هستند بنابراین کراتینه کردن با تغییر در ظاهر مدولا باعث لخت و نرم شدن مو میشود.

ساختمان ریشه مو

به بخش درونی و غیر قابل مشاهده ی مو ریشه ی مو میگویند. ریشه مو در پوست کف سر قرار گرفته است و به پیاز مو متصل است.در واقع هر عاملی که بتواند بر ریشه مو و بخش فولیکول تاثیر بگذارد میتواند باعث ریزش دائمی و موقتی مو بشود.عوامل موثر بر فولیکول و چرخه رشد مو را در ادامه شرح میدهیم.

فولیکول مو :در بدن ما حدود 5 میلیون فولیکول مو وجود دارد.پیدایش و رشد مو بدون وجود غولیکول مو امکان پذیر نیست البته همه ی فولیکول ها در یک زمان فعال نیستند و به طور متناوب در فاز رشد و استراحت قرار میگیرند.فولیکول مو قابلیت تخریب (مرحله استراحت) و ترمیم (مرحله رشد) دارد.زمانی که یک تار مو خود را میکنید شاید در انتهای آن یک دایره شبیه به لامپ ببینید که در واقع آن پیاز مواست و از آنجا که فولیکول مو همچنان در پوست باقی مانده است امکان رشد دوباره موی کنده شده وجود دارد.درون فولیکول پیاز مو قرار گرفته است. در واقع رشد و نمو مو از فولیکول شروع میشود زیرا مواد مغذی از طریق ریشه مو که در فولیکول قرار گرفته است به ساقه میرسد. هر تغییراتی که بر فولیکول تاثیر بگذارد موجب اختلال در رشد مو میشود.

پیاز مو : درون فولیکول مو به غیر از پیاز مو مقدار زیادی رگ های خونی قرار گرفته است. این رگ ها دقیقا مسئولیت رساندن مواد مغذی و هورمون ها به پیاز مو را دارند.کوچک شدن فولیکول مو موجب تنگ شدن فضا برای پیاز مو میشود که در نهایت انتقال مواد مغذی از ریشه به ساقه را با اختلال مواجه میکند. گاهی این تنگ شدن فولیکول موقتی و تحت عواملی مثل ریزش دوره یا تحت تاثیر استرس است که جای نگرانی ندارد اما در صورتی که به علت بر هم خوردن تعادل هورمونی و ریزش ارثی باشد آنگاه این یک ریزش دائمی است.

عضله راست کننده مو : عضله راست کننده مو یا آرکتور پیلی در مجاورت فولیکول و درون پوست قرار گرفته است که در هنگامی که منقبض میشود موجب ایستادن مو و شکل پوست مرغی بر روی پوست میشود.

غدد سباسه مو : غدد سباسه با ترشح سبوم که یک نوع ماده ای چرب است به پوست در حفظ رطوبت کمک میکند. غدد سباسه در مجاورت فولیکول مو هستند تا از طریق ساقه مو این چربی را به سطح پوست تزریق کنند و به این طریق مانع از خشکی پوست شوند.

چرخه رشد مو

گاهی به هنگام شانه کردن متوجه ریزش تعدادی از موها میشویم که شاید ما را نگران کنند اما هیشه ریزش به معنی از دست دادن دائمی مو نیست و لزوما قرار نیست به طاسی سر دچار شوید. این موضوع میتواند مربوط به چرخه رشد مو باشد که کاملا طبیعی است و همه ی ما چنین فرآیندی را تجربه میکنیم بنابراین به پیگیری برای درمان نیاز نخواهیم داشت.روزانه به طور میانگین چیزی حدود 100 الی 150 تار مو دچار ریزش میشوند که با رویش تارهای جدید جایگزین میشوند.سلول های جدید به طور مداوم در پیاز مو تشکیل میشود این سلول ها به هم چسبیده و تشکیل یک تار مو را میدهند.در نهایت با تکثیر بیشتر این سلول ها شاهد رشد ساقه ی مو با سرعت 1 سانتی متر در ماه هستیم البته این برای تمام موهای بدن صادق نیست زیرا موهای صورت، مژه و ابرو ها با سرعت کمتری رشد میکنند.

آناژن : به فاز رشد مو آناژن میگویند. در واقع در این مرحله است که موها به طور مداوم رشد میکنند و حتی به یک متر نیز میرسند. مدت دوره آناژن  2 تا 8 سال است که در افراد مختلف میتواند متغیر باشد به هر حال در این مرحله مو حداکثر رشد خود را کرده است. البته دوره آناژن یا مرحله رشد مو برای ابرو و مژه کوتاه است. این موها برای 100 تا 150 روز امکان رشد را دارند.به همین علت موهای مژه و ابرو بر خلاف موهای سر زیاد رشد نمیکنند.

کاتاژن : در فاز کاتاژن، مو در مرحله ی پایانی رشد قرار دارد.ریشه ی مو از پاپیلا جدا شده و دیگر امکان رشد بیشتر ساقه ی مو وجود ندارد.مرحله ی کاتاژن چیزی بین 2 تا 4 هفته زمان میبرد.سپس موهایی که وارد فاز کاتاژن شده اند ریزش میکنند و آماده برای استراحت میشوند.این مرحله چیزی کمتر از 5% موها را تشکیل میدهد.

تلوژن : مرحله بعدی که موهای سر و بدن ما را تحت تاثیر قرار میدهد تلوژن نام دارد. این مرحله که فاز استراحت و ریزش مو معروف است حدود دو تا چهار ماه به طول می‌انجامد. فولیکول های مو به خواب رفته و دیگر فعالیتی نخواهند داشت در نتیجه پیاز مو توانایی تغذیه ساقه را نخواهد داشت. هر دوره ای حدودا 5 % از موها در فاز تلوژن هستند که با گذشت مدت زمان مشخص شروع به رشد میکنند و موهای جدیدی در فاز تلوژن قرار میگیرند. به همین علت هست که روزانه ریزش تعدادی از موها را مشاهده میکنیم.تلوژن با بیماری تلوژن افلوویوم که به بیماری ریزش موی بدن معروف است فرق میکند. در این بیماری درصد بیشتری از تارهای مو دچار ریزش میشوند و بعد از ریزش نیز معمولا رشد کمتری خواهند داشت.

عواملی در بیماری تلوژن افلوویم موثر هستند. با شناخت این عوامل میتوان علت ریزش موی شدید را شناخت و در برطرف کردن آنها اقدام کنیم. از جمله دلایل تلوژن افلوویم را در ادامه بخوانید

استرس : یک عامل استرس زا و تغییر در بدن میتواند موهایی که در فاز رشد هستند را زودتر به مرحله استراحت وارد کند که باعث ریزش مو میشود.

رژیم غذایی : رژیم غذایی نامناسب و ضعیف میتواند موها را دچار ریزش ناشی از تلوژن کاذب کند. در واقع کمبود ویتامین B در بدن با ریزش مو ارتباط اثبات شده ای دارد.

بارداری و زایمان : بارداری و زایمان با تاثیر بر هورمون های بدن موجب ریزش مو میشوند معمولا تا شش ماه بعد از تولد نوزاد علائم ریزش موی تلوژن افلوویوم قابل مشاهده هستند.که به تلوژن بارداری معروف است.

کاهش وزن ناگهانی : رژیم غذایی شدید و غیر اصولی با کاهش بیش از اندازه کالری موجب وارد آمدن شوک به بدن میشود. در نتیجه ریزش موی ناشی از شوک رژیم لاغری با ریزش موی سر و بدن مرتبط است.

عوامل موثر بر رشد مو : اگر چه ریزش مو تاثیر بیولوژیکی بر انسان نمیگذارد و مخاطره سلامتی شناخته نمیشود اما در عوض تاثیر زیادی بر روابط عاطفی شرایط روحی و حضور فرد در اجتماع خواهد داشت از این رو درمان ریزش مو به یک اولویت تبدیل شده است. رشد موی انسان به عوامل متعددی وابسته است  که همه ی آنها به نوعی بر سلامت و رشد بهتر آن تاثیر گذار هستند. ورزش و سلامت روحی و روانی با کاهش سطح استرس که به عنوان یکی از دلائل ریزش مو شناخته میشود در ارتباط است. مصرف کمتر غذاهای فرآوری شده و جایگزین کردن آن با میوه و سبزیجات موجب تامین مورد نیاز بدن و موها خواهد شد.

عوامل توقف رشد مو : سرعت رشد موی انسان وابسته به سن و قومیت و جنست است بنابراین از فردی به فردی دیگر متفاوت است. معمولا موها با سرعت یک سانتی متر در ماه رشد میکند اما واقعیت پیچیده تر از آن است. زیرا همه ی موها به یک باره رشد نمیکند. رشد موی سر بین 0.6 تا 3.36 سانتی متر در ماه است. عواملی که میتوانند سرعت رشد موی سر را تحت تاثیر قرار دهند به قرار زیر هستند :

1. وراثت
2. غذاهای شیرین و فراوری شده
3. استرس
4. بیماری های خود ایمنی و تیروئید
5. کمبود ویتامین آ، ب، ث، دی
6. کم خونی
7. بهداشت ضعیف
8. استفاده از برخی داروها

بهترین خوراکی ها برای رشد مو : تغذیه اصولی شاید بر جلوگیری از ریزش موی ارثی موثر نباشد اما با تامین ویتامین های مورد نیاز، فرآیند رشد و ترمیم پیاز و ساقه مو را تسریع میکند در واقع غذاهایی که پزشکان ان را توصیه میکنند به قرار زیر هستند :

1. گوشت سفید
2. گوشت قرمز
3. تخم مرغ
4. آجیل و مغزها
5. سویا
6. اسفناج
7. لوبیا

نتیجه گیری :

جنس و ضخامت مو یک عامل ژنتیکی است که بدو تولد بدون تغییر باقی می‌ماند اما با کشف ارتباط بین مواد موجود در ساختار مو و جنسیت آن، راههایی برای نرم و خوش حالت شدن آن به وجود آمده اند. کراتین به عنوان منعطف کننده ی لایه شاخی مو باعث لخت شدن آن میشود. رنگ مو نیز به مانند جنس آن یک ویژگی ذاتی و بدون تغییر است تا زمانی که با افزایش سن رنگدانه ی خود را از دست بدهد و بی رنگ شود بنابراین تنها راه تغییر رنگ مو به رنگی دلخواه، استفاده از مواد بی رنگ کننده ی مو مثل دکلره است. به چرخه ی ریزش و رشد مو اشاره شد که هر ریزش مویی منجر به طاسی دائمی نمیشود بلکه یک فرآیند متداول برای عموم افراد است البته به تفاوت های ریزش طبیعی مو و ریزش های ناشی از علل طاسی در مقاله ای جدا خواهیم پرداخت